BUK POSPOLITY I JEGO DWIE ODMIANY

BUK POSPOLITY (Fagus sylvatica) to nasz rodzimy gatunek, którego granica występowania sięga północno-wschodniej Polski. Oprócz znanych odmian pokrojowych ’Pendula’ oraz o barwnych liściach z grupy ’Atropunicea’ często stosowanych na terenach zieleni, możemy wyróżnić inne odmiany różniące się od gatunku nominatywnego kształtem blaszki liściowej. Do najpopularniejszych odmian stosowanych historycznie na pewno można zaliczyć odm. pierzastolistną ’Asplenifolia’. Niemniej jednak oznaczanie odmian zwłaszcza historycznych może być trudne, ze względu na występowanie wielu form przejściowych oraz licznych stosowanych dawniej synonimów zwłaszcza w opracowaniach naukowych. Poza odmianami buka pospolitego na terenach zieleni spotkać inny gatunek bardzo rzadki gatunek, odznaczający się dużymi liśćmi i bardzo charakterystyczną wąską nasadą – jest nim buk wschodni (Fagus orientalis).

Fagus sylvatica ’Asplenifolia’ odm. strzępolistna

 Synonimy : ’Comptoniaefolia’, ’Salicifolia’

Odmiana  pochodzi najprawdopodobniej z przełomu XVIII i XIX w. Liście są powcinane w różnym stopniu  jak u odm. ’Laciniata’. Cechą charakterystyczną tej odmiany jest jednak występująca tu silna hetrofilia – zmienność liści w obrębie tego samego osobnika. Im bliżej wierzchołka pędu, liście wykazują większą zmienność  –  od liści powcinanych do liści lancetowatych, a klapy stopniowo zanikają. Przy wierzchołku pędu mamy już tylko i wyłącznie liście posiadające kształt linearny.

Seneta zwraca uwagę iż odm ’Asplenifolia’, może to być raczej formą, grupą odmianową niż samą odmianą.

Pomniki przyrody na terenie Dolnego Śląska:

Fagus sylvatica ’Asplenifolia’ na Dolnym Śląsku (W tej grupie umieściłem również taksony, które oznaczono jako ’Laciniata’) – opracowanie na podstawie dolnośląskiego rejestru form ochrony przyrody.

• Wałbrzych – Sobięcin, Park im. T. Kościuszki, obw. 455 cm,
• Szczawno Zdrój, ul. Kolejowa 27, obw. 210 cm,
• Szczawno Zdrój, Park Zdrojowy, obw.  230 cm,
• Lubań, Zaplecze ul. Kościuszki 7, przy stacji transformatorowej, obw. 234cm
• Kudowa-Zdrój, Przy alejce za obiektami przyrodniczo-leczniczymi III, obw. 183cm.

Nie będące pomnikami przyrody – osobiście oznaczane na terenie Polski zachodniej:

’Asplenifolia’ – Bolków (Woj. dolnośląkie), ul. Kamiennogórska, obw. 316 cm (2016) Wymieniony przez Włodzimierza Senetę w książce: Drzewa i Krzewy Liściaste tom III z 1996 r. Wtedy to obwód buka wynosił 300cm.

’Asplenifolia’  – Brzeg (Woj. opolskie), Park Nad Fosą, obw. 331 cm (2017). wg Czajkiwskiego (1967)  ’Laciniata’ posiada jednak liczne liście równowąskie co wskazuje na odmianę ’Asplenifolia’.

Fagus sylvatica ’Laciniata’ odm. powcinana

 Synonimy: ‘Heterophylla’, Ilicifolia’, ’Incisa’,

Czeska odmiana powstała ok. 1792 roku. Liście powcinane brak heterofilii, tj. na pędzie brak liści wąskich i lancetowatych. Podobną odmianą do ’Laciniata’ może być odm.’Quercina’ i ’Quercfolia’ – tu występuje heterofilia jak u ’Asplenifolia’, mimo to jak podaje Seneta niektórzy autorzy włączają te odmiany do odmiany ’Laciniata’.

Fagus sylvatica ’Rotundifolia’ odm. okrągłolistna

 Odmiana pochodząca z ok. 1872 r. Liście drobne, okrągłe.  Na terenie Dolnego Śląska jeden okaz rośnie na terenie prywatnym w Karpnikach.

Literatura:

• Boratyńska K., Boratyński A., 1990. Systematyka i geograficzne rozmiestrzenie [w:] Buk Zwyczajny, Białobog (red.). Wyd. PWN, Warszawa-Poznań:38-45.
• Czajkowski J.,1967. Drzewa i Krzewy miasta Brzegu. Wyd. Opolskie Tow. Przyjaciół Nauk o Opolu, Opole
• Seneta W., 1966. Drzewa i Krzewy liściaste, tom III. Wyd. PWN, Warszawa. Wyd: 124-157.
• Wyman D., 1964. Registration list of  cultivar names of Fagus L.. ARNOLDIA, vol. 24 nr 1.